Mga Uri ng Tuberculosis
Bawat taon, mahigit 1.5 milyong tao ang namamatay dahil sa tuberculosis. Noong 2018 lamang, humigit-kumulang 10 milyong tao sa buong mundo ang na-diagnose nito. Ang tuberculosis ay pangalawa lamang sa HIV bilang pangunahing sanhi ng pagkamatay ng impeksyon. Ano ang tuberculosis, at bakit ito nakakahawa? Paano nahahawa ang mga tao, at anong mga hakbang ang maaaring gawin ng mga tao upang maiwasang mahawa ng sakit na ito? Basahin dito.
Ano ang Tuberculosis?
Ang tuberculosis ay isang kondisyon sanhi ng bacterial infection na Mycobacterium tuberculosis. Ito ay kadalasang umaatake sa baga ng isang tao, ngunit sa humigit-kumulang one-third ng mga nahawahan, maaari itong kumalat sa ibang bahagi ng katawan.
Ito ay isang airborne disease, na nangangahulugan na maaari itong kumalat sa pamamagitan ng hangin. Kapag ang isang taong may tuberculosis ay umubo o bumahing, ang maliliit na droplets ng likido na naglalaman ng bakterya ay kumakalat sa hangin. Kung malalanghap ng isang tao ang mga droplet na ito, maaari silang mahawahan.
Ang tuberculosis ay maaaring maging aktibo o hindi aktibo. Kung ang tuberculosis ay aktibo, ibig sabihin ang isang tao ay dumaranas ng iba’t ibang sintomas ng sakit. Maaaring maikalat ang virus ng mga taong may aktibong tuberculosis sa ibang tao.
Ang inactive o latent na tuberculosis naman ay nangangahulugan na ang isang tao ay may sakit, pero ito ay hindi aktibo o dormant. Ang ibig sabihin nito ay ang tao ay hindi dumaranas ng alinman sa mga sintomas, at hindi kayang makahawa sa ibang tao.
Gayunpaman, kung ang immune system ng taong iyon ay nakompromiso, may posibilidad na ma-activate ang tuberculosis.
Ano ang Pulmonary Tuberculosis?
Maaaring narinig mo na ang tinatawag na primary o pulmonary tuberculosis. Ano ang kondisyong ito? Ito ay kapag ang bacteria na nagdudulot ng tuberculosis ay nagsimulang makahawa sa baga ng isang tao. Kadalasan ito ang pinakakaraniwang uri ng tuberculosis.
Ang mga taong may primary tuberculosis ay ay dahan-dahang dumaranas ng pinsalang dulot ng sakit sa kanilang katawan. Nagsisimulang dumami at nagdudulot ng pinsala sa kanilang mga baga ang bacteria.
Pagtagal, ang mga baga ay napipinsala at sa isang punto, hindi na sila maaaring gumana. Ito ay maaaring maging sanhi ng kamatayan.
Mga Palatandaan at Sintomas ng Tuberculosis
Ang mga sintomas ng tuberculosis ay maaaring mag-iba depende sa kalubhaan ng impeksyon. Bukod pa rito, para sa mga taong may hindi aktibong tuberculosis, walang anumang panlabas na sintomas, ngunit maaaring magsagawa ng pagsusuri sa balat upang malaman kung ang isang tao ay nahawaan.
Kung ang tuberculosis ay aktibo sa ibang bahagi ng katawan, ito ay tinutukoy bilang extrapulmonary tuberculosis.
Mas mapanganib ang ganitong tuberculosis. Maaari gumawa ng mas malaking pinsala sa katawan. Ito ang dahilan kung bakit bukod sa pag-alam kung ano ang tuberculosis, mahalaga din na malaman kung anong mga hakbang ang dapat gawin upang maiwasan ito, at kung paano ito gagamutin kung sakaling ikaw ay mahawa.
Para sa mga may aktibong tuberculosis, narito ang ilan sa mga mas karaniwang sintomas para sa mga may pulmonary o pangunahing tuberculosis:
- Patuloy na ubo
- Lagnat
- Pinagpapawisan sa gabi
- Pakiramdam ng pagkapagod o pagkapagod
- Umuubo ng dugo
- pananakit ng dibdib
- Panghihina sa mga kalamnan
- Biglang pagbaba ng timbang
- Walang gana kumain
Para sa mga kaso kung saan ang bacteria ay kumalat sa ibang bahagi ng katawan, narito ang ilang iba pang posibleng sintomas:
- Back pain
- Madalas na pag-ihi
- Hirap umihi
- Dugo sa ihi
- Namamaga ang mga lymph node sa leeg
- Sakit sa mga kasukasuan
Sa ilang mga kaso, lalo na sa mga batang may sakit, lagnat at ubo ang pinakakaraniwang sintomas. Ito ang dahilan kung bakit mahalagang magpasuri kung nakakaranas ka ng patuloy na pag-ubo, o madalas na nilalagnat.
Sa mga tuntunin ng diagnosis, ang iyong doktor ay karaniwang magpapansin sa iyong mga sintomas, at posibleng hilingin sa iyo na kumuha ng pagsusuri sa balat upang makita kung ikaw ay positibo. Maaaring kailanganin din ang isang x-ray ng iyong mga baga, at maaaring kailanganin ang isang sample ng iyong plema o mucus upang makita kung mayroong impeksyon.
Tuberculosis sa Pilipinas
Sa ilang developing countries, gaya ng Pilipinas, nananatiling malaking alalahanin ang tuberculosis. Sa kabila na ito ay treatable condition.
Ayon sa World Health Organization (WHO), nasa 1 milyong Pilipino ang may active tuberculosis. Bukod pa rito, ang Pilipinas ay nasa pangatlo sa mga pinakamataas na rate ng prevalence ng TB sa mundo.
Ito ang dahilan kung bakit mahalagang ipasuri ang sarili para sa TB kung sa tingin mo ay maaaring nahawa ka ng sakit. Mahalaga rin ang TB testing sa mga taong nakatirang may kasamang may sakit nito, o para sa sinumang immunocompromised.
Risk Factors
Ang panganib ng hawahan para sa TB sa Pilipinas ay mas mataas kumpara sa isang industriyalisadong bansa tulad ng Canada, o Estados Unidos, halimbawa.
Unang-una ito ay dahil sa katotohanan na maraming mga taong may aktibong TB sa Pilipinas ang nananatiling hindi nasusuri, o hindi sumasailalim sa paggamot. Dahil dito, maaari silang maging carrier at potensyal na kumalat ang virus.
Ang pagkakaroon ng HIV o anumang sakit na nagiging sanhi ng pagiging immunocompromised ng katawan ay isa ring malaking risk factor para sa TB. Ang mga taong may HIV ay dapat magpasuri para sa TB. Dahil ang HIV ay lubhang nagpapataas ng panganib ng matinding impeksyon para sa tuberculosis.
Ang mga sanggol at bata ay nasa panganib din na danasin ang matinding impeksiyon dahil ang kanilang mga immune system ay hindi kasing-lakas ng mga nasa hustong gulang. Nangangahulugan ito na ang kanilang mga katawan ay mahihirapang labanan ang sakit kung sila ay nahawahan.
Pag-iwas
Ang kaalaman kung ano ang tuberculosis at kung paano maiiwasan ito ay maaaring lubos na makabawas sa pagkakataon ng isang tao na mahawaan ng sakit.
Ang pinakamahusay na paraan para maiwasan ang TB ay ang pag-iwas sa sinumang may virus. Mayroon ding isang bakuna para sa TB na tinatawag na Bacillus Calmette–Guérin o BCG, na karaniwang ibinibigay sa mga sanggol at bata.
Gayunpaman, ang bakuna ay 70-80% lamang na epektibo laban sa TB. Sa kabila nito, maaari nitong lubos na mapababa ang tyansa ng mga sanggol at bata na mahawahan ng tuberculosis.
Paano gamutin ang tuberculosis kung nahawa ka? Sa kabutihang palad, may mga mabisang paraan ng paggamot para sa TB.
Apat na uri ng gamot ang karaniwang ginagamit sa treatment ng tuberculosis. Ito ay isoniazid, rifampin, pyrazinamide, at ethambutol. Ang taong may tuberculosis ay karaniwang sumasailalim sa paggamot sa loob ng humigit-kumulang anim na buwan, minsan mas matagal.
Mahalagang sundin lamang ang iniresetang dosage at siguraduhing inumin ang gamot sa tamang oras. Nakakatulong ito na maiwasan ang bacteria na labanan ang paggamot.
Sa mga kaso kung saan ang bacteria ay lumalaban sa mga gamot na ginamit, kailangan ang mas matapang na gamot. Ang mga gamot na ito ay kadalasang may mas maraming side effect, at kailangang inumin nang mas matagal, mga apat na taon.
Kung iniisip mo kung paano gamutin ang tuberculosis nang walang gamot, sa kasalukuyan ay wala pa. Walang paraan para gamutin ang TB nang hindi ginagamitan ng gamot.
Ang magandang bagay ay kung ang TB ay nasuri nang maaga, at ang paggamot ay sinusunod nang maayos, ang TB ay maaaring gumaling nang walang anumang problema. Gayunpaman, kung ang TB ay hindi ginagamot, o hindi na-diagnose agad, ang taong nahawahan ay maaaring mamatay sa loob ng limang taon pagkatapos ng impeksyon.
Key Takeaways
Ang tuberculosis ay isang pangunahing problema sa Pilipinas sa kalusugan at sa ilan pang developing countries. Gayunpaman, hindi ito kailangang mangyari.
Sa pag-alam sa mga sintomas, pati kung ano ang gagawin para mabawasan ang panganib na magkaroon ng sakit na ito, ang bilang ng mga pasyente na dumaranas nito ay maaaring makabuluhang bawasan.
Kung sakaling mahawa ka ng TB, mahalagang sundin mo nang maayos ang mga utos ng iyong doktor. Maaaring gumaling ang TB, at ang paggamot laban sa TB ay lubos na mabisa, kung ito ay gagawin nang maayos.
