Ano Ang COPD?
Ano ang COPD? Nangangahulugang Chronic Obstructive Pulmonary Disease, ito ay isang sakit sa baga na nakukuha ng mga indibidwal na nalantad sa mga risk factor na pumipinsala sa kanilang baga sa mahabang panahon. Nagreresulta ito sa unti-unting lumalalang paggana ng organ, na karaniwang hindi na mababawi.
Isa sa pinakamahalagang katotohanan tungkol sa COPD ay maaari itong magdulot ng pinsala sa baga, na nagpapahirap sa paghinga habang umuunlad ang kondisyon. Madalas na ikinategorya ng mga doktor ang mga yugto ng COPD batay sa ilang partikular na sintomas. Kasama rin ang mga resulta mula sa ilang pagsubok, kabilang ang spirometry, na sumusukat sa dalawang bagay:
- Forced Vital Capacity (FVC) – Sinusukat kung gaano karaming hangin ang mailalabas mo pagkatapos huminga ng malalim.
- Forced Expiratory Volume (FEV-1) – Sinusukat ang dami ng hangin na maaari mong paalisin nang puwersahan sa loob ng isang segundo.
Natutukoy ang COPD sa mga pasyente na may isa o higit pa sa mga kondisyong nauugnay sa sakit: severe bronchitis at emphysema, na parehong mga kondisyon na naglilimita sa kapasidad ng paghinga.
Bagama’t ang COPD ay isang hindi na mababawi at hindi magagamot na kondisyon, ang pag-unlad nito ay magagamot at mapapamahalaan. Ang pag-alam sa mahahalagang katotohanan tungkol sa COPD, kabilang ang mga risk factor at mga sanhi, ay maaaring makatulong sa iyo na pamahalaan o maiwasan ang kondisyon nang buo.
Mga Sanhi At Risk Factors
Ano ang COPD, mga sanhi at risk factors nito? Ang COPD ay pangunahing sanhi ng usok ng tabako at iba pang mga pollutant na nakakaapekto sa paggana ng mga baga. Ang ilang iba pang posibleng dahilan ay ang mga sumusunod:
- Mga nalalanghap na pollutant sa loob ng bahay (abo mula sa uling, mga kemikal na usok)
- Mababang kalidad ng hangin sa labas
- Mga paulit-ulit na impeksyon sa mas mababang paghinga
Ayon sa iba’t ibang pag-aaral, hanggang 90% ng mga pasyente ng COPD ay naninigarilyo. Sa Pilipinas, ang pagkalat ng COPD sa mga nasa hustong gulang ay naitala sa 14%. Kaya ang sakit ay isa sa nangungunang 10 sanhi ng pagkamatay ng mga Pilipino noong 2016. Gayunpaman, may pangangailangan na itaas ang kamalayan tungkol sa COPD upang turuan ang publiko kung paano ito maiiwasan.
Itinatampok nito ang paninigarilyo bilang pangunahing sanhi ng COPD. Kasama rin ang dalawang pangunahing kondisyong nauugnay sa COPD na pangunahing nakikita rin sa mga naninigarilyo:
• Chronic Bronchitis
Kinapapalooban ng pamamaga o pamamaga ng mga bronchial tubes, na humahantong sa mas maraming mucus build-up sa iyong daanan ng hangin. Pinipigilan nito ang daloy ng hangin papunta at mula sa iyong mga baga.
• Emphysema
Kinapapalooban ng pinsala o pagkasira ng mga air sac ng baga, na tinatawag na alveoli, na sumisipsip ng oxygen mula sa hangin na iyong nilalanghap at naglalabas ng carbon dioxide kapag huminga ka. Ang napinsala at nawasak na alveoli ay maaaring limitahan ang elasticity ng baga. May epekto rin ito sa kung gaano karaming oxygen ang maaaring masipsip sa iyong daluyan ng dugo.
Karamihan sa mga naninigarilyo araw-araw o nakakaranas ng mga pollutant sa trabaho ay nasa panganib na magkaroon ng COPD. Ang mga salik na maaaring maging mas madaling kapitan sa COPD ay:
- Exposure sa secondhand na usok ng tabako
- Kasaysayan ng hika
- Regular na pagkakalantad sa mga panganib tulad ng mabigat na alikabok, polusyon sa hangin, o ilang partikular na kemikal
- Edad, dahil mas laganap ang COPD sa mga indibidwal na may edad 40 pataas
- Rare genetic disorder (kakulangan ng genetic protein na tinatawag na Alpha 1 antitrypsin)
Ano Ang COPD? Mga Palatandaan At Sintomas
Ang mga sintomas ng COPD ay hindi karaniwang nagpapakita hanggang lumala ang kondisyon.
Ang ilang mga palatandaan at sintomas ay kinabibilangan ng:
- Patuloy na pangmatagalang ubo na may plema
- Kawalan ng hininga o pakiramdam na laging kinakapos sa paghinga, kahit na nagpapahinga
- Uncharacteristic wheezing o squeaking kapag huminga
- Ang sikip ng dibdib kapag humihinga
Ang mga palatandaan at sintomas na ito ay maaaring umunlad nang dahan-dahan at unti-unti, kadalasang napagkakamalang pana-panahong pagkakasakit. Maaari rin itong maiugnay sa iba pang mga sakit. Dahil dito, maaaring hindi ito masuri hanggang sa ito ay umuunlad. Ito ang dahilan kung bakit mahalagang malaman ang katotohanan tungkol sa COPD upang gawing mas madali para sa iyong manggagamot na masuri ang iyong kondisyon.
Diagnosis
Ang mga indibidwal na may mga sintomas sa itaas at nalantad sa ilang mga kadahilanan sa panganib ng COPD ay itinuturing na mga pinaghihinalaang kaso. Ang mga kasong ito ay kinukumpirma sa pamamagitan ng iba’t ibang diagnostic test:
- Spirometry, na isang pagsubok upang makita kung gaano karaming hangin ang maaaring hawakan ng iyong mga baga at kung gaano karami ang maaari mong ibuga
- Chest X-ray upang matukoy ang pisikal na kondisyon ng iyong baga
- Mga CT scan upang maalis ang kanser sa baga o upang matukoy kung kailangan ng operasyon
- Pagsusuri ng arterial blood gas upang masukat kung gaano kahusay ang iyong baga sa pagdadala ng oxygen sa iyong katawan at paglabas ng carbon dioxide
- Iba pang mga pagsubok sa laboratoryo upang kumpirmahin kung mayroon kang iba pang pinagbabatayan na sakit o genetic disorder (tulad ng kakulangan ng alpha 1 antitrypsin)
Masusukat ng iyong manggagamot ang iyong kondisyon batay sa kalubhaan ng iyong mga sintomas. At ito ay gagamitin nila upang magreseta ng mga paggamot na pinakamahusay para sa isang partikular na yugto. Ang pagsukat na ito ng mga yugto ng COPD ay tinatawag na GOLD System, na binuo ng Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease, na itinatag ng World Health Organization noong 1997.
Nag-iiba-iba ang mga yugtong ito sa ilang partikular na salik: mga resulta ng spirometry, ang kalubhaan at pagbabala ng kondisyon, at anumang mga dati nang problema sa kalusugan na maaaring makaapekto sa paggaling mula sa COPD, at inuri sa ilalim ng apat na yugto:
- Mild COPD o GOLD1; Malamang na magkakaroon ka ng napakaliit na mga sintomas at mali ang iyong mga kondisyon na nauugnay sa iba pang mga sakit
- Moderate COPD o GOLD2; Ang mga sintomas ay mas maliwanag, at maaari kang makaranas ng kaunting kahirapan sa paghinga sa puntong ito
- Severe COPD o GOLD3; Kung saan ang iyong mga baga ay wala pang kalahating kapasidad at mas madaling kapitan ng mga impeksyon at sakit
- Very Severe COPD o GOLD4; Malamang na nakakaranas ka ng igsi ng paghinga kahit na habang nagpapahinga, na ang iyong mga baga ay gumagana nang mas mababa sa 30 porsiyento ng kanilang kapasidad
Paggamot
Bagama’t hindi nalulunasan ang COPD, may ilang opsyon sa paggamot. Ang layunin ng paggamot ay pamahalaan ang mga sintomas at mapabuti ang kalidad ng buhay ng mga pasyenteng may COPD.
Kabilang dito ang mga iniresetang pagbabago sa pamumuhay, gayundin ang mga gamot na ginagamit upang mapawi ang mga sintomas at maantala ang pagsisimula o paglala ng iyong kondisyon. Sa matinding kaso, maaari ding magreseta ng mga opsyon sa pag-opera, gaya ng bullectomy, lung volume reduction (LVRS) at lung transplantation.
Mga Pagbabago Sa Pamumuhay
Sa pangkalahatan, ang unang bagay na hikayatin ka ng iyong manggagamot na gawin ay huminto sa paninigarilyo. Dapat rin iwasan ang pakikipag-ugnayan sa mga tao at kapaligiran na naglalantad sa iyo sa tabako at iba pang mga pollutant na kilala na sanhi ng COPD.
Dahil hindi na mababawi ang COPD, ang pag-iwas sa mga risk factor nang maaga lubos na magpapahusay sa iyong pananaw. Ang isang mahigpit na programa sa rehabilitasyon ay maaari ding isama. Sa ganitong rehabilitasyon kailangan mong sundin ang mahigpit na mga programa sa diyeta at ehersisyo na nilalayong panatilihin kang aktibo at malusog.
Mga Gamot
Para sa mga katamtamang kaso o sa mga umuunlad sa mas malubhang yugto ng COPD, maaaring kailanganin ang interbensyong medikal. Maaaring kabilang dito ang ilan sa mga sumusunod:
- Mga inhaler na maaaring may mga bronchodilator, corticosteroids, o pareho, upang makatulong sa mga paghihirap sa paghinga
- Antibiotics, para sa mga pasyenteng maaaring magkaroon ng bacterial infection dahil sa kanilang mga kondisyon
- Mga bakuna laban sa trangkaso o pulmonya, upang matulungan kang maiwasan ang pagkakaroon ng mga kundisyong ito na maaaring magpalala sa COPD
- Sa malalang kaso, ang oxygen therapy, na makakatulong na mapabuti ang kalidad ng paghinga ng mga pasyente na lubhang nabawasan ang kapasidad ng baga
Mga Operasyon
Para sa malalang kaso ng COPD, maaaring imungkahi ng mga doktor ang posibilidad ng operasyon upang matugunan ang ugat ng COPD sa iyong mga baga:
- Bullectomy, na isang pamamaraan upang alisin ang malalaking espasyo na maaaring mabuo kapag ang iyong alveoli ay sapat na nasira at bumagsak
- Lung volume reduction therapy upang alisin ang necrotic o patay na tissue ng baga
- Pag-transplant ng baga, upang palitan ang isang hindi gumaganang baga ng isang malusog
Ang mga pamamaraang ito ay mayroon ding sariling mga panganib, at maaaring hindi naaangkop para sa lahat ng mga pasyente ng COPD. Ang pinakamahusay na paraan upang mapangasiwaan ang sakit na ito ay ang pag-iwas sa mga risk factor.
Ano Ang COPD? Paano Ito Maiiwasan?
Bukod sa pag-alam ng mahahalagang katotohanan tungkol sa COPD, ang pagpapatibay ng ilang partikular na pagbabago sa pamumuhay ay maaaring makatulong na maiwasan at pamahalaan ang COPD. Ang ilang mga halimbawa ay ang mga sumusunod:
- Ang pag-iwas sa paninigarilyo o paghinto kaagad kung ikaw ay, dahil ito ang pangunahing dahilan ng panganib ng COPD.
- Pamamahala ng iyong kapaligiran. Panatilihing malinis ang iyong panloob na kalidad ng hangin. Magagawa mo ito sa pamamagitan ng pag-iwas sa paggamit ng mga kemikal na maaaring makaapekto sa kalidad ng hangin. Importante rin ang pag-iwas sa paggamit ng uling sa loob ng bahay, atbp.
- Magsuot ng kinakailangang proteksyon kung kailangan mong makipag-ugnayan sa mga posibleng contaminants.
- Panatilihin ang isang malusog, pare-parehong gawain sa pag-eehersisyo.
- Magkaroon ng regular na check-up at subaybayan ang kalusugan ng iyong baga.
Tulad ng anumang sakit, ang pamamahala sa pagkakalantad ng isang tao sa mga risk factor ay makakatulong na mabawasan ang panganib ng mga kondisyon na maaaring humantong sa COPD.
Matuto pa tungkol sa Kalusugan sa Respiratory dito.
