Ang diabetes mellitus, o diabetes, ay isa sa pinakamabilis na dumaraming sakit sa buong mundo. Ayon sa International Diabetes Federation (IDF), mahigit 463 milyong matatanda ang nagkaroon ng diabetes noong 2019. Sa loob ng 25 taon, ang bilang na ito ay maaaring tumaas sa mahigit 700 milyong matatanda sa buong mundo. Sa Estados Unidos lamang, ang bilang ng mga taong na-diagnose na may diabetes ay triple mula 1990 hanggang 2010. At ayon sa WHO, ang growth rate na ito ay mabilis na tumataas sa low and middle income countries.
Dahil dito, ang diabetes ay itinuturing na isang pangunahing problema sa kalusugan kasama ng iba pang mga sakit tulad ng stroke, kanser, at sakit sa puso.
Ngunit ano nga ba ang diabetes mellitus, at anong mga hakbang ang maaaring gawin upang mapababa ang panganib na magkaroon ng sakit na ito?
Ano Ang Diabetes Mellitus?
Ano ang Diabetes Mellitus? Ang diabetes mellitus ay isang kondisyon na nakakaapekto sa kung paano pinangangasiwaan ng katawan ang dami ng asukal sa dugo. Sa tuwing tayo ay kumakain, ang ating mga katawan ay naghihiwa-hiwalay ng mga carbohydrates upang maging asukal, na maaaring i-convert ng ating katawan sa enerhiya. Para sa isang taong walang diabetes, ang kanilang pancreas ay gumagawa ng isang kemikal na tinatawag na insulin na tumutulong sa pag-regulate ng blood sugar levels sa tamang dami. Ngunit para sa isang taong may diabetes, nahihirapan ang kanilang katawan na kontrolin ang kanilang blood sugar levels.
Bilang resulta, ang asukal sa dugo sa katawan ay hindi naaayos, at maaaring humantong sa ilang mga problema sa kalusugan at komplikasyon, kabilang ang kamatayan.
Noong 2019 lamang, ang diabetes ang responsable sa pagkamatay ng humigit-kumulang 4.2 milyong tao sa buong mundo. Sa katunayan, ang diabetes ay nasa ika-7 sa nangungunang 10 sanhi ng kamatayan.
Bukod pa rito, ang diabetes ay isa ring panganib na kadahilanan para sa sakit sa puso at stroke.
Diabetes sa Pilipinas
Bilang ng may Diabetes sa Pilipinas
Batay sa isang papel na inilathala sa Philippine Journal of Internal Medicine, mayroong mahigit 6.37 milyong adults sa bansa na na-diagnose na may ilang uri ng diabetes. Ito ay tumutukoy sa humigit-kumulang 7.2% ng populasyon noong panahong iyon.
At ngayon, sa populasyon ng Pilipinas na higit sa 100 milyon, malaki ang posibilidad na tumaas din ang bilang ng adults na may diabetes.
Kaya naman, napakahalagang malaman kung anong mga hakbang ang dapat gawin upang maiwasan ang diabetes, lalo na sa umuunlad na bansa tulad ng Pilipinas.
Type 1 Diabetes
Ano Ang Diabetes Mellitus Type 1?
Ang diabetes ay may 2 pangunahing uri: type 1 at type 2 diabetes.
Ang type 1 diabetes ay kapag ang katawan ay huminto sa paggawa ng insulin, na tumutulong sa pag-regulate ng dami ng asukal sa dugo. Ito ay pinaniniwalaan na sanhi ng isang autoimmune reaction na nagiging sanhi ng paghinto ng katawan sa paggawa ng insulin. Gayunpaman, ang eksaktong dahilan nito ay hindi pa rin alam.
Type 1 Diabetes: Mga Dapat mong Malaman
Ito ay kadalasang nakikita sa murang edad, at kadalasang nasusuri sa mga bata, sa teens, o nasa adulthood. Humigit-kumulang 10 % ng mga taong na-diagnose na may diabetes ay may type 1 diabetes.
Ang mga taong may type 1 na diyabetis ay kailangang magkaroon ng insulin injection (o insulin shots) araw-araw upang mapangasiwaan ang blood sugar levels.Ang patuloy na pagmonitor sa blood sugar ay mahalaga din upang matiyak na nasa isang mapapamahalaang antas ang blood sugar.
Type 2 Diabetes
Ano Ang Diabetes Mellitus Type 2?
Kung ang type 1 diabetes ay sanhi ng hindi paggawa ng insulin ng katawan, ano ang type 2 diabetes?
Ang type 2 diabetes ay isang kondisyon kung saan ang katawan ay nagkakaroon ng paglaban sa insulin.Na nangangahulugan na habang ang katawan ay maaaring gumawa ng insulin, nahihirapan itong gamitin ito nang mahusay upang pamahalaan ang blood sugar levels.
Ang mga taong may type 2 na diabetis kung minsan ay gumagawa din ng masyadong kakauinting insulin, ngunit kadalasan, ang problema ay ang kanilang cells ay hindi tumutugon sa insulin.
Hindi tulad ng type 1 na diyabetis, ang type 2 na diyabetis ay karaniwang nasuri sa pagtanda. Ito ay dahil sa kadahilanan na ang type 2 diabetes ay resulta ng sobrang timbang, at kakulangan ng pisikal na aktibidad.
Gayunpaman, posible rin na ang mga bata at tinedyer ay maaaring masuri na may type 2 diabetes.
Type 2 Diabetes: Mga Dapat mong Malaman
Gestational Diabetes
Ang isa pang uri ng diabetes ay tinatawag na gestational diabetes. Ito ay nangyayari sa panahon ng pagbubuntis ng isang babae, at kadalasang nawawala pagkatapos niyang manganak. Gayunpaman, inilalagay nito ang ina at ang sanggol sa panganib na magkaroon ng type 2 diabetes sa mga susunod na panahon.
Kung pababayaan, ang diabetes ay maaaring magdulot ng mga komplikasyon tulad ng pagkabulag, mga problema sa cardiovascular, pinsala sa ugat, at sakit sa bato. Magiging mas mahirap din para sa mga taong may diabetes na pamahalaan ang mga impeksyon, at kung minsan pa, maaaring kailanganin ang pagputol ng mga paa.
Sa mga kaso kung saan ang isang taong may diabetes ay dumaranas ng mataas na asukal sa dugo (hyperglycemia) o mababang asukal sa dugo (hypoglycemia), may posibilidad na humantong sa diabetic coma.
Risk Factors
Ngayon alam na natin kung ano ang diabetes, pag-usapan naman natin ang risk factors nito.
Sino ang Nasa Panganib na Magkaroon ng Diabetes?
Ang panganib na magkaroon ng type 2 na diyabetis ay maaaring tumaas bunga ng mga sumusunod:
- Obesity
- Family history ng diabetes
- Unhealthy diet (red meat, processed meat, sugar beverages
- Gestational diabetes
- Paninigarilyo
- Sedentary lifestyle/kawalan ng pisikal na aktibidad
Ang mga risk factor na ito rin ang mga dahilan kung bakit ang ilang taong may diabetes ay mayroon ding iba pang problema sa kalusugan gaya ng hypertension o sakit sa puso bago pa man ang kanilang diagnosis.
Kaiba sa type 2 diabetes, ang type 1 diabetes ay pinaniniwalaan na bahagyang namamana. Ibig sabihin, kung mayroon kang miyembro ng pamilya na may type 1 na diabetes, may posibilidad na magkaroon din nito. Sa kasalukuyan ay wala pang alam na paraan upang maiwasan ang type 1 diabetes.
Mga palatandaan at sintomas
Ano ang mga Sintomas ng Diabetes?
Sa kaso ng type 1 diabetes, ang mga sintomas ay kadalasang lumilitaw nang mabilis, at walang babala.
Maaaring kabilang sa mga sintomas na ito ang mga sumusunod:
- Madalas na uhaw, at tuyo ang bibig
- Mabilis na pagbaba ng timbang
- Palaging gutom ang pakiramdam
- Madalas ang pag-ihi
- Kakulangan ng enerhiya
- Malabong paningin
Kung nakakaranas ka ng anumang kumbinasyon ng mga sintomas na ito, pinakamahusay na bisitahin ang iyong doktor upang masuri.
Para sa type 2 diabetes, ang mga sintomas ay katulad ng sa type 1 diabetes, na may mga sumusunod na karagdagang sintomas:
- Ang pagkakaroon ng mga impeksyon sa balat na tila hindi gumagaling
- Ang mga sugat ay napakabagal gumaling
- Pakiramdam ng pamamanhid o pamamanhid sa mga kamay at paa
Sa kaso ng type 2 diabetes, posible para sa mga tao na magkaroon ng kondisyon o makaranas ng mga sintomas na ito nang ilang sandali nang hindi alam na mayroon sila nito.
Diagnosis
Ang pinakamahusay na paraan upang makumpirma kung mayroon kang diabetes o wala ay ang sumailalim sa blood sugar testing.
Glycosylated Hemoglobin (A1C) Test
Ang test na ito ay sumusuri sa average na dami ng blood sugar sa nakalipas na dalawa hanggang tatlong buwan sa pamamagitan ng pagsukat sa porsyento ng asukal na nakakabit sa hemoglobin sa iyong dugo.
Kung ang dalawang magkahiwalay na resulta ng pagsusuri ay nagpapakita ng antas ng A1C na 6.5% o mas mataas, nangangahulugan iyon na mayroon kang diabetes. Ang resulta sa pagitan ng 5.7% hanggang 6.4% ay nangangahulugan na ikaw ay pre-diabetic o madaling kapitan ng diabetes.Ang mas mababang marka ay nangangahulugan na normal ang blood sugar level.
Fasting Blood Sugar Test
Bago kumuha ng test na ito, kakailanganin mong mag-fasting ng magdamag. Pagkatapos, kukuha ng sample upang masukat ang blood sugar level sa iyong dugo. Kung ang resulta ay nagpapakita ng humigit-kumulang 126 mg/dL, nangangahulugan ito na mayroon kang diabetes. Ang resulta sa pagitan ng 100 at 125 mg/dL ay nangangahulugan na ikaw ay pre-diabetic, at kung mas mababa sa 100 ay nangangahulugan na normal ang blood sugar.
Random Blood Sugar Test
Ito ay isang test kung saan ang mga sample ng dugo ay kukunin ng random na oras. Ito ay hindi nangangailangan ng fasting.
Ang resulta ng 200 mg/dL o mas mataas ay posibleng mangahulugan na mayroon kang diabetes.
Prevention
Paano maiiwasan ang Diabetes?
Dahil ang mga sanhi ng type 1 diabetes ay hindi eksaktong alam, walang paraan upang maiwasan ito.
Gayunpaman, maiiwasan ang type 2 diabetes sa pamamagitan ng pagpapanatiling malusog.
Narito ang ilang mahahalagang bagay na dapat tandaan:
- Manatiling aktibo. Ang pagiging aktibo at pag ehehersisyo araw-araw ay nakakatulong na mapanatiling malusog ang iyong katawan. Bukod dito, maaaring mapababa nito ang panganib ng type 2 diabetes.
- Kumain ng masustansya. Palagiang magsama ng mas maraming prutas at gulay sa iyong diet.
- Makabubuti rin na bawasan ang dami ng kinakain na processed foods. Ito ay dahil ang ilang mga naprosesong pagkain ay may extra sugars added.
- Para sa mga buntis, ang pang-araw-araw na pag-eehersisyo at pagkain ng tamang dami ng pagkain ay maaaring magpababa ng tsansa ng gestational diabetes.
Magandang isama ang mga healthy habits na ito sa iyong lifestyle dahil ang pisikal na aktibidad at pagkain ng tama ay maaari ding maiwasan ang iba pang “lifestyle diseases” tulad ng sakit sa puso at hypertension.
Management Tips
Mga Pangunahing Kaalaman sa Pamamahala ng Diabetes
Kung ikaw ay na-diagnose na may diabetes, hindi kailangang mag-alala. Maaaring imanage ang diabetes, at ang mga taong may type 1 o type 2 na diabetis ay maaaring mabuhay ng mahaba at malusog.
Tips sa diabetes management
- Siguraduhing kumain ng masustansya. Walang inirerekomendang diet para sa mga taong may diabetes, ngunit mahalagang kumain ng mga pagkaing low fat at calories , ngunit mataas sa bitamina at nutrients. Ang diet na may mas maraming prutas at gulay, nuts, whole grains at olive oil ay nagpapababa ng panganib na magkaroon ng diabetes.
- Iwasan ang pagkain ng masyadong matamis. Dahil gusto mong mapanatili ang tamang blood sugar level, ang pagiging maingat sa iyong paggamit ng asukal ay napakahalaga. Ang pagkain ng matamis ay dapat ginagawa ng katamtaman, at sa tamang dami lamang.
- Mag ehersisyo araw-araw. Ang pag-eehersisyo ay nakakatulong na mapanatiling malakas at malusog ang iyong katawan, at nagpapababa rin ng iyong asukal sa dugo. Ito ay dahil kapag nag-eehersisyo ka, ginagamit ng iyong katawan ang asukal sa iyong dugo at ginagawa itong enerhiya.
- Subaybayan ang iyong blood sugar. Ito ay lalong mahalaga para sa mga na-diagnose na may type 1 na diabetes dahil nakakatulong ito na malaman kung ang blood sugar ay nasa tamang range. Para sa mga type 2 diabetic, nalalaman mo kung tama ang pag monitor mo ng iyong blood sugar.
- Huwag kalimutan ang insulin. Ang insulin therapy ay kinakailangan para sa mga may type 1, dahil mamamatay sila kung hindi sila regular na mag iinsulin. Para sa type 2, ito ay depende sa rekomendasyon ng doktor.
- Huwag kalimutan ang iyong iba pang gamot. Mayroong ilang mga kaso kung saan hihilingin sa iyo ng iyong doktor na uminom ng iba pang mga uri ng gamot upang makatulong na pamahalaan ang iyong kondisyon. Ang pag-inom ng mga gamot na ito sa iskedyul ay makakatulong na pamahalaan ang iyong kondisyon nang mas mahusay.
Ang pagkakaroon ng diabetes ay hindi nangangahulugan ng pagbaba ng kalidad ng buhay. Sa pamamagitan ng wastong pamamahala ng sakit, at pagkakaroon ng healthier lifestyle sinumang may diabetes ay maaaring mabuhay ng mahaba at malusog. Sa katunayan, may ilang mga kaso kung saan ang sakit ay napupunta sa remission. Kapag nangyari ito, hindi na nila kailangang uminom ng gamot. Gayunpaman, kailangan pa ring alagaan ang kinakain at ang lifestyle. Para sa mga walang diabetes, ang pagkakaroon ng wastong pag-eehersisyo at pagkain ng maayos ay hindi lamang nakakapagpababa sa panganib ng diabetes, kundi pati na rin sa ilang iba pang lifestyle diseases. 
